Gebruikershulpmiddelen
namespace:zelfbestuur_en_de_nieuwe_technologie
Verschillen
Dit geeft de verschillen weer tussen de geselecteerde revisie en de huidige revisie van de pagina.
| Beide kanten vorige revisie Vorige revisie Volgende revisie | Vorige revisie | ||
|
namespace:zelfbestuur_en_de_nieuwe_technologie [23/03/19 15:10] defiance |
namespace:zelfbestuur_en_de_nieuwe_technologie [16/10/19 10:14] (huidige) |
||
|---|---|---|---|
| Regel 3: | Regel 3: | ||
| * Oorspronkelijke titel en uitgave: Self-management and the new technology | * Oorspronkelijke titel en uitgave: Self-management and the new technology | ||
| - | * Verschenen: Telos (St Louis. VS) No 41, Fall 1979 | + | * Verschenen: Telos (St Louis. VS) Nr. 41, herfst 1979 |
| * Vertaling en uitgave: Bas Moreel | * Vertaling en uitgave: Bas Moreel | ||
| - | * Bron: Zelfbestuur en de nieuwe technologie; le druk februari 1980; ISBN: 90 6341 006 9 | + | * Bron: [[https://archive.org/details/BookchinZelfbestuurEnNieuweTechnologieZelfbestuur en de nieuwe technologie]]; 1e druk februari 1980; ISBN: 90 6341 006 9 |
| * Gedigitaliseerd en licht bewerkt: Tommy Ryan | * Gedigitaliseerd en licht bewerkt: Tommy Ryan | ||
| ---- | ---- | ||
| - | ===== I ===== | + | ====== Zelfbestuur en de nieuwe technologie ====== |
| + | |||
| + | ===== I. ===== | ||
| De gedachte aan zelfbestuur in al zijn vele, rijke betekenissen is steeds in nauw verband gebracht met technische ontwikkeling - vaak in een mate die niet de speciale aandacht kreeg die deze verdient. Met mijn nadruk op dit verband heb ik niet de bedoeling een ongenuanceerde, over simpele theorie over het deterministisch karakter van de technologie te poneren. Mensen zijn door en door sociale wezens. Zij ontwikkelen waarden, verkeersvormen en culturele relaties die de ontwikkeling van technieken stimuleren of afremmen. Het is nauwelijks nodig erop te wijzen dat elementaire technische vindingen zoals de stoommachine, die zulk een grote betekenis had voor het kapitalisme en voor de vroege industriële samenleving, meer dan 2000 jaar geleden al bekend waren in de Griekse wereld. Dat deze belangrijke krachtbron nooit anders gebruikt werd dan als speeltuig, laat zien welk een enorme greep oude waarden en cultuur hadden op technische ontwikkelingen in het algemeen en in het bijzonder op gebieden die niet onder een marktgericht rationalisme vielen. | De gedachte aan zelfbestuur in al zijn vele, rijke betekenissen is steeds in nauw verband gebracht met technische ontwikkeling - vaak in een mate die niet de speciale aandacht kreeg die deze verdient. Met mijn nadruk op dit verband heb ik niet de bedoeling een ongenuanceerde, over simpele theorie over het deterministisch karakter van de technologie te poneren. Mensen zijn door en door sociale wezens. Zij ontwikkelen waarden, verkeersvormen en culturele relaties die de ontwikkeling van technieken stimuleren of afremmen. Het is nauwelijks nodig erop te wijzen dat elementaire technische vindingen zoals de stoommachine, die zulk een grote betekenis had voor het kapitalisme en voor de vroege industriële samenleving, meer dan 2000 jaar geleden al bekend waren in de Griekse wereld. Dat deze belangrijke krachtbron nooit anders gebruikt werd dan als speeltuig, laat zien welk een enorme greep oude waarden en cultuur hadden op technische ontwikkelingen in het algemeen en in het bijzonder op gebieden die niet onder een marktgericht rationalisme vielen. | ||
| Regel 32: | Regel 34: | ||
| Maar als zelfbestuur gewoon een nieuwe vorm van technisch beleid blijft volgens onveranderde uitgangspunten, als het werk gesocialiseerd of gecollectiviseerd wordt in plaats van omgezet in zinvolle zelfexpressie, als deze kleine, schoonschijnende veranderingen in de materiële levensomstandigheden gelijk worden gesteld met 'vrijheid', dan verliest het streven naar zelfbestuur zijn zin. Het is daarom nodig opnieuw na te gaan wat het begrip zelfbestuur inhoudt, als wij de vrijheid willen redden van de semantiek van de technocratie. Wij zouden er goed aan doen enkele elementaire opvattingen over 'zelf' en 'bestuur' nader te bezien, vooral met betrekking tot technologische ontwikkeling, voordat wij de twee termen weer samenvoegen tot een bevrijdend maatschappelijk ideaal. | Maar als zelfbestuur gewoon een nieuwe vorm van technisch beleid blijft volgens onveranderde uitgangspunten, als het werk gesocialiseerd of gecollectiviseerd wordt in plaats van omgezet in zinvolle zelfexpressie, als deze kleine, schoonschijnende veranderingen in de materiële levensomstandigheden gelijk worden gesteld met 'vrijheid', dan verliest het streven naar zelfbestuur zijn zin. Het is daarom nodig opnieuw na te gaan wat het begrip zelfbestuur inhoudt, als wij de vrijheid willen redden van de semantiek van de technocratie. Wij zouden er goed aan doen enkele elementaire opvattingen over 'zelf' en 'bestuur' nader te bezien, vooral met betrekking tot technologische ontwikkeling, voordat wij de twee termen weer samenvoegen tot een bevrijdend maatschappelijk ideaal. | ||
| - | ===== II ===== | + | ===== II. ===== |
| Het begrip 'eigenheid' [2] heeft zijn werkelijke oorsprong in het Helleense begrip autonomia, (eigen wettigheid, Vert.) 'zelf beslissen'. Dat het woord autonomia of 'autonomie’ op het ogenblik niet meer inhoudt dan 'zelfstandigheid' [3] laat zien hoezeer in deze tijd begrippen verschraald zijn die in tijden dat de markt nog niet het hele leven beheerste, vaak een rijke ethische inhoud hadden. | Het begrip 'eigenheid' [2] heeft zijn werkelijke oorsprong in het Helleense begrip autonomia, (eigen wettigheid, Vert.) 'zelf beslissen'. Dat het woord autonomia of 'autonomie’ op het ogenblik niet meer inhoudt dan 'zelfstandigheid' [3] laat zien hoezeer in deze tijd begrippen verschraald zijn die in tijden dat de markt nog niet het hele leven beheerste, vaak een rijke ethische inhoud hadden. | ||
| Regel 50: | Regel 52: | ||
| Voordat wij ons gaan bezighouden met de problemen die de techniek in het proces van 'zelfvorming' veroorzaakt, moeten wij nog eens duidelijk stellen dat het 'zelf beslissen' (autonomia) ouder is dan het moderne begrip 'zelfbestuur. Ironisch genoeg is het feit veelzeggend dat het begrip autonomia staat voor ‘onafhankelijkheid’, wat doet denken aan een zijn eigen gang gaand materialistisch burgerlijk ego en niet aan een maatschappelijk actieve persoonlijkheid. Het zelf beslissen heeft betrekking op de samenleving als geheel, niet alleen op de economie. De Helleense eigenheid kwam het meest tot uitdrukking in de polis en niet in de oikos, in de maatschappelijke samenleving en niet in de technische. Over de drempel van de geschiedenis vinden we zelfbestuur als het bestuur van dorpen, buurten, kleine en grote steden. Het technische leven staat duidelijk minder in de belangstelling dan het maatschappelijke leven. In de twee revoluties aan het begin van de moderne tijd van de seculiere politiek - de Amerikaanse en de Franse - ontstaat zelfbestuur in de libertaire stadsvergaderingen die overal in Amerika, van Boston tot Charleston, plaatsvonden, en in de volkssecties in de wijken van Parijs. Het zelfbestuur was in die dagen duidelijk een zaak van de burgerij als geheel, dit in scherpe tegenstelling tot het louter economische karakter van het zelfbestuur nu. Na het indrukwekkende werk dat Kropotkin op dit gebied heeft verzet, is het niet meer nodig in vroegere tijden te gaan zoeken naar voorbeelden van dit verschil of om er nog voorbeelden bij te zoeken. Het feit blijft dat zelfbestuur in de libertaire praktijk een ruimere betekenis had dan op het ogenblik. | Voordat wij ons gaan bezighouden met de problemen die de techniek in het proces van 'zelfvorming' veroorzaakt, moeten wij nog eens duidelijk stellen dat het 'zelf beslissen' (autonomia) ouder is dan het moderne begrip 'zelfbestuur. Ironisch genoeg is het feit veelzeggend dat het begrip autonomia staat voor ‘onafhankelijkheid’, wat doet denken aan een zijn eigen gang gaand materialistisch burgerlijk ego en niet aan een maatschappelijk actieve persoonlijkheid. Het zelf beslissen heeft betrekking op de samenleving als geheel, niet alleen op de economie. De Helleense eigenheid kwam het meest tot uitdrukking in de polis en niet in de oikos, in de maatschappelijke samenleving en niet in de technische. Over de drempel van de geschiedenis vinden we zelfbestuur als het bestuur van dorpen, buurten, kleine en grote steden. Het technische leven staat duidelijk minder in de belangstelling dan het maatschappelijke leven. In de twee revoluties aan het begin van de moderne tijd van de seculiere politiek - de Amerikaanse en de Franse - ontstaat zelfbestuur in de libertaire stadsvergaderingen die overal in Amerika, van Boston tot Charleston, plaatsvonden, en in de volkssecties in de wijken van Parijs. Het zelfbestuur was in die dagen duidelijk een zaak van de burgerij als geheel, dit in scherpe tegenstelling tot het louter economische karakter van het zelfbestuur nu. Na het indrukwekkende werk dat Kropotkin op dit gebied heeft verzet, is het niet meer nodig in vroegere tijden te gaan zoeken naar voorbeelden van dit verschil of om er nog voorbeelden bij te zoeken. Het feit blijft dat zelfbestuur in de libertaire praktijk een ruimere betekenis had dan op het ogenblik. | ||
| - | ===== III ===== | + | ===== III. ===== |
| De techniek heeft een grotere rol gespeeld in het tot stand komen van deze verandering dan haar gewoonlijk wordt toegekend. Het op het gebruik van gereedschappen berustende ambachtelijke karakter van de prekapitalistische samenlevingen verschafte altijd een materiële ruimte voor een ondergrondse libertaire ontwikkeling, zelfs toen er al aanzienlijk ontwikkelde politiek gecentraliseerde staten waren. Onder de oppervlakte van de Europese en Aziatische keizerrijken handhaafden zich de samenwerkingsverbanden van clans, dorpen en gilden, die nooit helemaal door legers of belastingpachters vernietigd werden. Marx en Kropotkin hebben klassiek geworden beschrijvingen gegeven van dit archaïsche maatschappelijke netwerk - een oude wereld, schijnbaar zonder gezicht, waar de krachten van verandering en vernietiging geen vat op hadden. De Helleense polis en de christelijke gemeente voegden daaraan de rijke schakeringen toe van individualiteit, eigenheid en zelfbewustheid, waardoor het zelfbestuur de schitterende kleuren kreeg van een sterk geïndividualiseerde wereld. In de stadsdemocratieën van Midden-Europa en Italië beleefde het gemeentelijke, op menselijk begrijpelijke maten gesneden zelfbestuur, evenals in de poleis van het Griekse schiereiland, een kleurige zij het kortstondige bloei in de volste betekenis van het woord. Er werden normen voor een maatschappelijk gericht individualisme opgesteld die eeuwen later de Amerikaanse en de Franse revolutie zouden inspireren en ook nu nog de verst gaande ideeën over eigenheid en bestuur vormen. | De techniek heeft een grotere rol gespeeld in het tot stand komen van deze verandering dan haar gewoonlijk wordt toegekend. Het op het gebruik van gereedschappen berustende ambachtelijke karakter van de prekapitalistische samenlevingen verschafte altijd een materiële ruimte voor een ondergrondse libertaire ontwikkeling, zelfs toen er al aanzienlijk ontwikkelde politiek gecentraliseerde staten waren. Onder de oppervlakte van de Europese en Aziatische keizerrijken handhaafden zich de samenwerkingsverbanden van clans, dorpen en gilden, die nooit helemaal door legers of belastingpachters vernietigd werden. Marx en Kropotkin hebben klassiek geworden beschrijvingen gegeven van dit archaïsche maatschappelijke netwerk - een oude wereld, schijnbaar zonder gezicht, waar de krachten van verandering en vernietiging geen vat op hadden. De Helleense polis en de christelijke gemeente voegden daaraan de rijke schakeringen toe van individualiteit, eigenheid en zelfbewustheid, waardoor het zelfbestuur de schitterende kleuren kreeg van een sterk geïndividualiseerde wereld. In de stadsdemocratieën van Midden-Europa en Italië beleefde het gemeentelijke, op menselijk begrijpelijke maten gesneden zelfbestuur, evenals in de poleis van het Griekse schiereiland, een kleurige zij het kortstondige bloei in de volste betekenis van het woord. Er werden normen voor een maatschappelijk gericht individualisme opgesteld die eeuwen later de Amerikaanse en de Franse revolutie zouden inspireren en ook nu nog de verst gaande ideeën over eigenheid en bestuur vormen. | ||
| Regel 66: | Regel 68: | ||
| Gelukkig of ongelukkig zijn Marx en Engels duidelijker in het verwoorden van deze opvattingen dan de syndicalistische en anarcho-syndicalistische theoretici. Marx ziet het proletariaat als een massa- of klassenwezen dat louter een instrument van de geschiedenis wordt. Ironisch genoeg ontdoet de ontpersoonlijking, die het proletariaat tot een categorie in de politieke economie maakt, het van alle menselijke eigenschappen uitgezonderd de behoeften, de 'dringende, niet meer te verbergen, absoluut dwingende behoeften... ’. Als louter ‘klasse’ of maatschappelijk ‘element’, te vergelijken met de louter maatschappelijke wereld zonder illusies die het kapitalisme heeft voortgebracht, heeft het proletariaat geen persoonlijke maar alleen een historische wil. Het is een instrument van de geschiedenis in de meest strikte betekenis van het woord. Voor Marx is ‘de vraag daarom niet wat dit of dat proletariaat of zelfs het hele proletariaat als zijn doel beschouwt. De vraag is wat het proletariaat is en wat het daarom gedwongen zal zijn te doen.’ | Gelukkig of ongelukkig zijn Marx en Engels duidelijker in het verwoorden van deze opvattingen dan de syndicalistische en anarcho-syndicalistische theoretici. Marx ziet het proletariaat als een massa- of klassenwezen dat louter een instrument van de geschiedenis wordt. Ironisch genoeg ontdoet de ontpersoonlijking, die het proletariaat tot een categorie in de politieke economie maakt, het van alle menselijke eigenschappen uitgezonderd de behoeften, de 'dringende, niet meer te verbergen, absoluut dwingende behoeften... ’. Als louter ‘klasse’ of maatschappelijk ‘element’, te vergelijken met de louter maatschappelijke wereld zonder illusies die het kapitalisme heeft voortgebracht, heeft het proletariaat geen persoonlijke maar alleen een historische wil. Het is een instrument van de geschiedenis in de meest strikte betekenis van het woord. Voor Marx is ‘de vraag daarom niet wat dit of dat proletariaat of zelfs het hele proletariaat als zijn doel beschouwt. De vraag is wat het proletariaat is en wat het daarom gedwongen zal zijn te doen.’ | ||
| + | |||
| Het zijn is hier gescheiden van de persoon, de daad van de wil, de maatschappelijke werkzaamheid van de eigenheid. Juist het verlies van zijn eigenheid, zijn ontmensing maakt het proletariaat tot een 'universeel' maatschappelijk element, waardoor het bijna transcendente maatschappelijke eigenschappen krijgt. De hierboven aangehaalde citaten uit De Heilige Familie, een werk uit het begin van de 40er jaren, zouden nog tientallen jaren een rol spelen in Marx’ geschriften. Voor wie daar geen rekening mee houdt bij het lezen van Marx' latere werken, worden deze onbegrijpelijk en blijft er niets anders van over dan pure retoriek over de zedelijke superioriteit van het proletariaat. | Het zijn is hier gescheiden van de persoon, de daad van de wil, de maatschappelijke werkzaamheid van de eigenheid. Juist het verlies van zijn eigenheid, zijn ontmensing maakt het proletariaat tot een 'universeel' maatschappelijk element, waardoor het bijna transcendente maatschappelijke eigenschappen krijgt. De hierboven aangehaalde citaten uit De Heilige Familie, een werk uit het begin van de 40er jaren, zouden nog tientallen jaren een rol spelen in Marx’ geschriften. Voor wie daar geen rekening mee houdt bij het lezen van Marx' latere werken, worden deze onbegrijpelijk en blijft er niets anders van over dan pure retoriek over de zedelijke superioriteit van het proletariaat. | ||
| Regel 82: | Regel 85: | ||
| Ook het syndicalisme hangt deze fatale paradox aan. De verlossende kracht van het syndicalisme ligt in het onuitgesproken inzicht (bij Charles Fourier praktisch uitdrukkelijk geformuleerd) dat de techniek ontdaan moet worden van haar hiërarchische karakter en haar vreugdeloosheid als de samenleving van deze lasten bevrijd moet worden. Dit inzicht wordt echter vaak ontkracht doordat het syndicalisme de fabriek als infrastructuur van de nieuwe samenleving binnen de oude ziet, als organisatiemodel voor de werkende klasse en als een school voor de vermenselijking en mobilisering van het proletariaat als revolutionaire maatschappelijke kracht. De techniek vormt daardoor een moeilijk dilemma voor libertaire opvattingen over zelfbestuur. Waar moeten de werkenden - en alle overheerste groepen, zoals vrouwen, jongeren, bejaarden, etnische en culturele minderheden - de nodige subjectiviteit vandaan halen om tot die eigenheid te komen? Wat voor technologieën kunnen de plaats innemen van de hiërarchische mobilisering van de werkers die eindigt in de fabrieken? En tenslotte, hoe ziet het 'management' eruit dat echte bekwaamheid, zedelijke integriteit en wijsheid bevordert? | Ook het syndicalisme hangt deze fatale paradox aan. De verlossende kracht van het syndicalisme ligt in het onuitgesproken inzicht (bij Charles Fourier praktisch uitdrukkelijk geformuleerd) dat de techniek ontdaan moet worden van haar hiërarchische karakter en haar vreugdeloosheid als de samenleving van deze lasten bevrijd moet worden. Dit inzicht wordt echter vaak ontkracht doordat het syndicalisme de fabriek als infrastructuur van de nieuwe samenleving binnen de oude ziet, als organisatiemodel voor de werkende klasse en als een school voor de vermenselijking en mobilisering van het proletariaat als revolutionaire maatschappelijke kracht. De techniek vormt daardoor een moeilijk dilemma voor libertaire opvattingen over zelfbestuur. Waar moeten de werkenden - en alle overheerste groepen, zoals vrouwen, jongeren, bejaarden, etnische en culturele minderheden - de nodige subjectiviteit vandaan halen om tot die eigenheid te komen? Wat voor technologieën kunnen de plaats innemen van de hiërarchische mobilisering van de werkers die eindigt in de fabrieken? En tenslotte, hoe ziet het 'management' eruit dat echte bekwaamheid, zedelijke integriteit en wijsheid bevordert? | ||
| - | ===== IV ===== | + | ===== IV. ===== |
| De techniek is evenmin een 'natuurlijk feit' als ons met chemische middelen behandelde voedsel en onze synthetisch gegiste dranken. Zelfs Marx kan er niet omheen om de techniek in een maatschappelijke context te plaatsen als hij haar klassenfunctie beschouwt. De techniek is zeker niet iets 'gegevens', zij is potentieel zelfs de meest kneedbare van de verschillende manieren waarop de mensheid met de natuur 'metaboliseert'. De verkeersvormen, waarden en opvattingen waarmee mensen met de natuurlijke wereld 'metaboliseren', zijn vaak moeilijker te veranderen dan de gereedschappen en machines waardoor zij materieel tastbaar worden. Alle beweringen van maatschappelijke deterministen ten spijt is het een mythe te beweren dat de maatschappelijke verhoudingen door deze dingen bepaald worden. Verkeersvormen, waarden en opvattingen wortelen in een maatschappelijke wereld van menselijke bedoelingen, behoeften, strevingen en wederzijdse invloeden. | De techniek is evenmin een 'natuurlijk feit' als ons met chemische middelen behandelde voedsel en onze synthetisch gegiste dranken. Zelfs Marx kan er niet omheen om de techniek in een maatschappelijke context te plaatsen als hij haar klassenfunctie beschouwt. De techniek is zeker niet iets 'gegevens', zij is potentieel zelfs de meest kneedbare van de verschillende manieren waarop de mensheid met de natuur 'metaboliseert'. De verkeersvormen, waarden en opvattingen waarmee mensen met de natuurlijke wereld 'metaboliseren', zijn vaak moeilijker te veranderen dan de gereedschappen en machines waardoor zij materieel tastbaar worden. Alle beweringen van maatschappelijke deterministen ten spijt is het een mythe te beweren dat de maatschappelijke verhoudingen door deze dingen bepaald worden. Verkeersvormen, waarden en opvattingen wortelen in een maatschappelijke wereld van menselijke bedoelingen, behoeften, strevingen en wederzijdse invloeden. | ||
namespace/zelfbestuur_en_de_nieuwe_technologie.1553353834.txt.gz · Laatst gewijzigd: 16/10/19 09:41 (Externe bewerking)
Paginahulpmiddelen
Tenzij anders vermeld valt de inhoud van deze wiki onder de volgende licentie: CC Attribution-Noncommercial-Share Alike 4.0 International
